ជំពូកទី៣ : តម្រូវផ្សេងៗរបស់សារពាង្គកាយ
ជីវវិទ្យាថ្នាក់ទី12
ប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីន(ឬប្រព័ន្ធបញ្ចេញក្នុង)
ជាក្រពេញជាច្រើនទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមក
និងទៅជាលិកាផ្សេងៗទៀតតាមរយៈសារធាតុគីមីដែលដឹកនាំពាសពេញសារពាង្គកាយដោយប្រព័ន្ធរបត់ឈាម។
តំហែរក្សាមជ្ឈដ្ឋានសារពាង្គកាយឱ្យមានតុល្យភាពជាមួយមជ្ឈដ្ឋានខាងក្រៅហៅថាថេរលំនឹង។ ប្រព័ន្ធសំខាន់ពីរគឺ ប្រព័ន្ធប្រសាទ និងប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីនបំពេញនាទីសម្របសម្រួល។
ប្រព័ន្ធប្រសាទមានណឺរ៉ូនលាតសន្ធឹងភ្ជាប់នឹងតួកោសិកាផ្សេងៗដែលវាត្រួតពិនិត្យ ប៉ុន្តែក្រពេញអង់ដូគ្រីនអាចនៅឆ្ងាយពីកោសិកាដែលវាមានឥទ្ធិពលលើ។
ក្រពេញអង់ដូគ្រីនបញ្ចេញអរម៉ូនដែលអាចដឹកនាំទៅពាសពេញសារពាង្គកាយ។ ជាទូទៅសារពាង្គកាយឆ្លើយតបទៅនឹងអាំងភ្លុចប្រសាទរហ័សជាងអរម៉ូន។
១. ក្រពេញ និងអរម៉ូន
១.១ ក្រពេញ
ក្រពេញជាសរីរាង្គដែលកើតឡើងពីកោសិកាអេពីតេល្យូម ដែលមានឯកទេសកម្មក្នុងការបញ្ចេញសារធាតុចាំបាច់សម្រាប់សារពាង្គកាយ។
ក្រពេញអ៊ិចសូគ្រីន (ឬក្រពេញបញ្ចេញក្រៅ) : ជាក្រពេញដែលមានបំពង់បញ្ចេញសារធាតុរាវទៅក្រៅសារពាង្គកាយឬក្នុងសរីរាង្គប្រហោងរបស់សារពាង្គកាយ
(ឧ. ក្រពេញញើស)។
ក្រពេញពេញអង់ដូគ្រីន(ឬក្រពេញបញ្ចេញក្នុង ឬក្រពេញគ្មានបំពង់នាំ) : ជាក្រពេញគ្មានបំពង់នាំដែលបញ្ចេញសារធាតុ
ឬផលិតផលរបស់វាទៅក្នុងសរសៃឈាមដោយផ្ទាល់។
ក្រពេញមួយប្រភេទផ្សេងទៀតមាននាទីជាក្រពេញអង់ដូគ្រីនផង និងក្រពេញអ៊ិចសូគ្រីនផងហៅថា ក្រពេញចម្រុះ។ (ឧ. លំពែងជាក្រពេញអង់ដូគ្រីនដែលបញ្ចេញអរម៉ូនអាំងស៊ុយលីន ហើយវាក៏ជាក្រពេញអ៊ិចសូគ្រីនដែលបញ្ចេញរសរំលាយអាហារ។
១.២ អរម៉ូន
អរម៉ូនជាអ្នកតម្រូវគីមីដែលត្រូវបានបញ្ចេញដោយក្រពេញ
និងដឹកនាំទៅកន្លែងមួយនៃសារពាង្គកាយដែលបណ្តាលឱ្យជាលិកា
ឬសរីរាង្គឆ្លើយតបវិញ។
កោសិកាគោលដៅគឺជាកោសិកាដែលភ្ជាប់ជាមួយអរម៉ូនយថាប្រភេទមួយ
ហើយវាឆ្លើយតបទៅនឹងអរម៉ូនណាមួយ។
កោសិកាគោលដៅសុទ្ធតែមានធ្មួលដែលមានទម្រង់ពិសេសតម្រូវទៅនឹងទម្រង់អរម៉ូនដែលបង្កើតជាសារធាតុចម្រុះធ្មួលអរម៉ូនសម្រាប់ឆ្លើយតបទៅនឹងអំពើរបស់អរម៉ូន។
អរម៉ូនមានអំពើ (ភ្ញោច) តែលើកោសិកាគោលដៅព្រោះកោសិកាគោលដៅមានធ្មួលនៅលើភ្នាសកោសិកា។ ធ្មួលកោសិកាគោលដៅមានទម្រង់ត្រូវគ្នានឹងទម្រង់របស់អរម៉ូនដែលបង្កើតបានជាសារធាតុចម្រុះធ្មួលអរម៉ូន។
សារធាតុនេះហើយដែលធ្វើឱ្យកោសិកាគោលដៅឆ្លើយតបទៅនឹងអំពើរបស់អរម៉ូន។
អរម៉ូនមិនមានឥទ្ធិពលលើសារពាង្គកាយទាំងមូលទេគឺវាមានឥទ្ធិពលតែនៅកន្លែងណាមួយដែលត្រូវការវាតែប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍ : រំញោចនៃការជញ្ជក់ដោះរបស់ទារកបានភ្ញោចក្រពេញអ៊ីប៉ូភីសឱ្យបញ្ចេញអរម៉ូនអុកស៊ីតូស៊ីន។ អរម៉ូននេះធ្វើដំណើរតាមចរន្តឈាមម្តាយ ហើយភ្ញោចកោសិកាសាច់ដុំជុំវិញកោសិកាក្រពេញទឹកដោះ។ នៅពេលកោសិកាសាច់ដុំកន្រ្តាក់វាធ្វើឱ្យក្រពេញទឹកដោះបញ្ចេញទឹកដោះតាមរន្ធតូចៗនៅចុងដោះ។ ដូចនេះអរម៉ូនអុកស៊ីតូស៊ីនភ្ញោចកោសិកាគោលដៅ (កោសិកាសាច់ដុំ) ឱ្យធ្វើចលនាដើម្បីជំរុញកោសិកាក្រពេញទឹកដោះឱ្យបញ្ចេញទឹកដោះ។
១.៣ ចលនការនៃអំពើរបស់អរម៉ូន
នៅក្នុងប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីន
អរម៉ូនមានពីរក្រុមគឺ
- អរម៉ូនប៉ិបទីត(ដូចជាគ្លុយកាកុង និងទីរ៉ុកស៊ីន) : ជាប្រូតេអ៊ីនធំៗដែលកើតពីច្រវាក់នៃអាស៊ីតអាមីនេ។ អរម៉ូននេះមិនអាចឆ្លងកាត់តាមភ្នាសកោសិកាបានទេ ព្រោះវាមិនអាចរលាយនៅក្នុងលីពីតដែលមានវត្តមាននៅក្នុងភ្នាសកោសិកា។
- អរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីត (ដូចជា
ប្រូសេស្តេរ៉ូន) : ជាលីពីតដែលត្រូវបានផលិតឡើងពីកូឡេស្តេរ៉ុល។
អរម៉ូននេះ មានលទ្ធភាពឆ្លងកាត់ភ្នាសកោសិកា
ព្រោះវារលាយក្នុងលីពីត។
ក. អរម៉ូនប៉ិបទីត
អរម៉ូនប៉ិបទីតរួមមានអរម៉ូនរបស់ក្រពេញអ៊ីប៉ូភីស និងក្រពេញប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីតព្រមទាំងអរម៉ូនអាំងស៊ុយលីន និងគ្លុយកាកុងផងដែរ។
អរម៉ូនប៉ិបទីតអាចភ្ជាប់ទៅនឹងភ្នាសកោសិកាគោលដៅដោយសារធ្មួលនៅលើភ្នាសមានទម្រង់ត្រូវជាមួយនឹងអរម៉ូន។
ចំណងភ្ជាប់រវាងអរម៉ូនធ្មួលធ្វើឱ្យមានការភ្ជាប់ទៅនឹងប្រូតេអ៊ីន G ហើយធ្វើឱ្យអង់ស៊ីមដែលភ្ជាប់លើផ្ទៃខាងក្នុងរបស់ភ្នាសកោសិកាសកម្មឡើង។ បន្ទាប់មកអង់ស៊ីមអាដេនីលស៊ីក្លាសបំប្លែង ATP ជាម៉ូលេគុល AMP វដ្ត។
ហើយ AMP វដ្តសាយចេញពីភ្នាសកោសិកាចូលក្នុងស៊ីតូប្លាសកោសិកាគោលដៅ
ចងភ្ជាប់ជាមួយអង់ស៊ីមផ្សេងៗដែលធ្វើឱ្យអង់ស៊ីមទាំងនោះសកម្ម។ កាលណាអង់ស៊ីមទាំងនេះសកម្ម វាទៅភ្ញោចឱ្យកោសិកាគោលដៅធ្វើសកម្មភាពឬបង្អាក់សកម្មភាពផ្សេងៗនៃកោសិកាគោលដៅ។
សកម្មភាពសង្ខេបរបស់អរម៉ូនប៉ិបទីត
អរម៉ូនប៉ិបទីត (អ្នកនាំសារទី១) " ធ្មូល (លើភ្នាសកោសិកាគោលដៅ) " អរម៉ូនធ្មួលចម្រុះ " ATP (ក្នុងស៊ីតូប្លាស) " AMP វដ្ដ (អ្នកនាំសារទី២) " អង់ស៊ីម(សកម្ម) " បំប្លែងនាទីកោសិកាគោលដៅ។
ខ. អរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីត
អរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីតមានអរម៉ូនដែលផលិតឡើងដោយក្រពេញលើតម្រងនោម(ករតិច) អូវែ និងពងស្វាស។
អរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីតធ្វើសកម្មភាពយឺតជាងអរម៉ូនប៉ិបទីត ព្រោះវាត្រូវការពេលច្រើនដើម្បីសំយោគប្រូតេអ៊ីនថ្មី។ តែអរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីតមានប្រសិទ្ធិភាពយូរជាងអរម៉ូនប៉ិបទីតទៅលើមេតាបូលីសរបស់កោសិកា។
អរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីតធ្វើសកម្មភាពដូចជានៅពេលអរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីតជ្រាបចូលទៅក្នុងភ្នាសកោសិកា
វាបានភ្ជាប់ទៅនឹងធ្មួលនៅក្នុងស៊ីតូប្លាសកោសិកា ហើយបង្កើតបានជាម៉ូលេគុលចម្រុះអរម៉ូន-ធ្មួល។ បន្ទាប់មកម៉ូលេគុលចម្រុះនេះចូលទៅក្នុងណ្វៃយ៉ូនៃកោសិកាគោលដៅ។
នៅក្នុងណ្វៃយ៉ូ ម៉ូលេគុលចម្រុះនេះ បានភ្ញោចសែនយថាប្រភេទមួយឱ្យចម្លងក្រមជាម៉ូលេគុល
ARNm។ ARNm ចេញពីណ្វៃយ៉ូទៅក្នុងស៊ីតូប្លាស
ហើយដឹកនាំការសំយោគប្រូតេអ៊ីនយថាប្រភេទមួយ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងអំពើរបស់អរម៉ូន។
សកម្មភាពសង្ខេបរបស់អរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីត
អរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីត " ក្នុងស៊ីតូប្លាសកោសិកា " ម៉ូលេគុលចម្រុះអរម៉ូនធ្មួល " ADN (ក្នុងណ្វៃយ៉ូ) " ARNm (ចេញពីណ្វៃយ៉ូទៅស៊ីតូប្លាស) " សំយោគប្រូតេអ៊ីន(ក្នុងស៊ីតូប្លាស) " បំប្លែងនាទី។
២. ការត្រួតពិនិត្យនៃប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីន
ប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីនត្រូវបានធ្វើនិយ័តកម្មដោយចលនការតំណបត្រឡប់អវិជ្ជមានដែលមាននាទីក្នុងតំហែរក្សាថេរលំនឹង ឬតំហែរក្សាទំនាក់ទំនងថេរនៃមជ្ឈដ្ឋានខាងក្នុង។
ការត្រួតពិនិត្យត្រឡប់អវិជ្ជមាន ឬ តំណបត្រឡប់អវិជ្ជមាន : ជាកំណើននៃសារធាតុមួយបង្អាក់ដំណើរការដែលដឹកនាំឱ្យមានកំណើននោះ។ ចលនការត្រឡប់អវិជ្ជមានមាននាទីថែរក្សាថេរលំនឹង។
ឧទាហរណ៍ តំណបអវិជ្ជមានអរម៉ូន ADH : កោសិកាណឺរ៉ូនបញ្ចេញនៅក្នុងអ៊ីប៉ូតាឡាមុសផលិតអរម៉ូន
ADH និង អុកស៊ីតូស៊ីនដែលត្រូវបានស្តុកទុកនៅផ្នែកម្ខាងចុងអាក់សូននៅក្នុងអ៊ីប៉ូភីសក្រោយរហូតដល់ពេលវាបញ្ចេញ។
នៅពេលកោសិកាប្រសាទនៅក្នុងអ៊ីប៉ូតាឡាមុសកំណត់បានថាឈាមខាប់ពេកអរម៉ូន
ADH ត្រូវ បានបញ្ចេញពីអ៊ីប៉ូភីសក្រោយទៅក្នុងចរន្តឈាម។
នៅពេលឈាមត្រឡប់ទៅជារាវវិញ បង្អាក់ការបញ្ចេញអរម៉ូន ADH។
ព័ត៌មានបន្ថែម : ការរក្សាអរម៉ូនថេរក្នុងសារពាង្គកាយកើតឡើងដោយចលនការតំណបត្រឡប់អវិជ្ជមាន។ កោសិកាគោលដៅឆ្លើយតបទៅនឹងការបញ្ចេញអរម៉ូនរបស់វា ដោយបញ្ជូនសញ្ញាគីមីត្រឡប់ទៅក្រពេញវិញ។ សញ្ញានេះបណ្ដាលឱ្យក្រពេញបញ្ឈប់ឬបន្ថយការផលិតអរម៉ូន។ នៅពេលកម្រិតអរម៉ូនក្នុងចរន្តឈាមធ្លាក់ចុះម្ដងទៀត ក្រពេញអង់ដូគ្រីនទទួលបានសញ្ញាឱ្យចាប់ផ្ដើមផលិតអរម៉ូនម្ដងទៀត។ តាមវីធីនេះកំហាប់អរម៉ូនក្នុងចរន្តឈាមត្រូវបានរក្សានៅត្រឹមកម្រិតតម្រូវការ និងរក្សាលំនឹង។
៣. ប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីនមនុស្ស
ប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីនមាន ក្រពេញអង់ដូគ្រីនផ្សេងៗ និងសកម្មភាពនៃអរម៉ូនដែលវាបញ្ចេញ។
ក្នុងចំណោមក្រពេញទាំងអស់ក្រពេញខ្លះមាននាទីជាក្រពេញអង់ដូគ្រីនផង
និងក្រពេញអ៊ិចសូគ្រីនផង ដូចជាក្រពេញប៉ារ៉ាគ្រីន (លំពែង) និងក្រពេញអូតូគ្រីន(ក្រពេញភេទ)។
ក្រពេញប៉ារ៉ាគ្រីនជាក្រពេញដែលអរម៉ូនរបស់វាមានឥទ្ធិពលនៅកោសិកាគោលដៅនៅឆ្ងាយពីកន្លែងដែលវាបញ្ចេញ។
ក្រពេញអូតូគ្រីនជាក្រពេញដែលអរម៉ូនរបស់វាមានឥទ្ធិពលនៅកោសិកាគោលដៅនៅកន្លែងដែលវាបញ្ចេញ។
៣.១. អ៊ីប៉ូតាឡាមុស
អ៊ីប៉ូតាឡាមុសស្ថិតនៅក្នុងផ្នែកបាតនៃខួរធំខាងក្រោមតាឡាមុស។
វាមាននាទីត្រួតពិនិត្យវេទនារម្មណ៍សំខាន់ៗទាក់ទងនឹងការថែរក្សាលំនឹងដូចជា
ការ ស្រេក ការឃ្លាន និងត្រួតពិនិត្យតំហែរក្សាសីតុណ្ហភាព តុល្យភាពទឹក និងសម្ពាធឈាម។
លើសពីនេះវាមាននាទីយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់បង្កើន ឬភ្ញោចការបញ្ចេញអរម៉ូនរបស់អ៊ីប៉ូភីស។
អ៊ីប៉ូតាឡាមុសត្រួតពិនិត្យការបញ្ចេញរបស់ក្រពេញអ៊ីប៉ូភីស តែសកម្មភាពរបស់វាទទួលរងឥទ្ធិពលទៅតាមកម្រិតអរម៉ូននៅក្នុងឈាម និងព័ត៌មាន(អាំងភ្លុច)ដែលចូលក្នុងមជ្ឈមណ្ឌលប្រសាទ។
នៅក្នុងអ៊ីប៉ូតាឡាមុសមានណឺរ៉ូនពិសេសហៅថា
កោសិកាណឺរ៉ូនបញេ្ចញ ដែលអាក់សូនលាតសន្ធឹងទៅក្នុងអ៊ីប៉ូភីសក្រោយ។
កោសិកានេះផលិតអរម៉ូនពីរ (ADH និងអុកស៊ីតូស៊ីន)។ អរម៉ូនទាំងនេះបញ្ជូនពីអ៊ីប៉ូតាឡាមុសតាមអាក់សូន ហើយស្តុកទុកក្នុងអ៊ីប៉ូភីសក្រោយ។
៣.២ ក្រពេញអ៊ីប៉ូភីស
អ៊ីប៉ូភីសជាក្រពេញតូចមួយមានអង្កត់ផ្ចិតប្រហែល 1cm ដែលស្ថិតនៅខាងក្រោមអ៊ីប៉ូតាឡាមុស។ អ៊ីប៉ូភីសចែកចេញជាពីរផ្នែកគឺអ៊ីប៉ូភីសមុខ និងអ៊ីប៉ូភីសក្រោយ។
ក. អ៊ីប៉ូភីសក្រោយ
អ៊ីប៉ូភីសក្រោយបញ្ចេញអរម៉ូនអង់ទីឌីអ៊ុយរេទិច (ADH) និងអុកស៊ីតូស៊ីន។ ADH ភ្ញោចតម្រងនោមឱ្យមានជម្រាបទឹកឡើងវិញពីបំពង់ប្រមូលផ្តុំដែលជាផ្នែកមួយនៃណេប្រុងក្នុងតម្រងនោម ដែលធ្វើឱ្យឈាមរាវ។
អ៊ីប៉ូតាឡាមុសមានកោសិកាប្រសាទផ្សេងទៀតដែលធ្វើសកម្មភាពដូចកោសិកាវិញ្ញាណ ព្រោះវារួសនឹងសម្ពាធអូស្មូសនៃឈាម។
នៅពេលដែលកោសិកាទាំងនេះកំណត់បានថាឈាមខាប់ពេក ADH ត្រូវបានបញេ្ចញពីផ្នែកចុងអាក់សូននៅក្នុងអ៊ីប៉ូភីសក្រោយទៅក្នុងចរន្តឈាម។
នៅពេលឈាមត្រឡប់ជារាវវិញ អរម៉ូននេះមិនបញ្ចេញទៀតទេ។
ចំពោះមនុស្សស្រី
អុកស៊ីតូស៊ីនភ្ញោចការកន្រ្តាក់នៃសាច់ដុំរលីងទៅក្នុងស្បូនដែលជួយរុញទារកចេញពីស្បូនម្តាយនៅពេលសម្រាលកូន។ អុកស៊ីតូស៊ីនបណ្តាលឱ្យក្រពេញទឹកដោះបញ្ចេញទឹកដោះនៅពេលបំបៅកូន។
ខ. អ៊ីប៉ូភីសមុខ
អ៊ីប៉ូភីសមុខផលិតយ៉ាងតិចអរម៉ូន 6 ប្រភេទខុសៗគ្នា។
អរម៉ូនបីក្នុងចំណោមនោះ មានឥទ្ធិពលផ្ទាល់ទៅលើសារពាង្គកាយ។
- អរម៉ូនលូតលាស់ ឬសូម៉ាតូត្រូពីន(GH) : មានឥទ្ធិពលទៅលើការលូតកំពស់។
វាមានឥទ្ធិពលមិនផ្ទាល់ទៅលើការលូតលាស់ឆ្អឹង និងឆ្អឹងខ្ចី។ GH មាន
ឥទ្ធិពលដោយផ្ទាល់ទៅលើមេតាបូលីសប្រូតេអ៊ីន
គ្លុយស៊ីត និងលីពីត។
- អរម៉ូនប្រូឡាក់ទីន(PRL) : ត្រូវបានផលិតក្រោយពេលសម្រាលកូនតែប៉ុណ្ណោះ។
វាបណ្តាលឱ្យក្រពេញទឹកដោះលូតលាស់ និងផលិតទឹកដោះ។ វាមាននាទីក្នុងមេតាបូលីសខា្លញ់ និងគ្លុយស៊ីតផងដែរ។
- អរម៉ូនមេឡាណូស៊ីត ស្ទីមុយឡង់ (MSH) : អរម៉ូននេះភ្ញោចកោសិកាមេឡាណូស៊ីតរបស់ស្បែកឱ្យផលិតជាតិពណ៌មេឡានីន។
អ៊ីប៉ូភីសមុខបញ្ចេញអរម៉ូនដែលមានឥទ្ធិពលទៅលើក្រពេញផ្សេងៗទៀត
- អរម៉ូនទីរ៉េអូស្ទីមុយលីន (TSH): ជាអរម៉ូនដែលភ្ញោចក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតឱ្យផលិតអរម៉ូនទីរ៉ុកស៊ីន។
- អរម៉ូនអាដ្រេណូករទីកូត្រូប (ACTH): ជាអរម៉ូនដែលភ្ញោចក្រពេញករតិចលើតម្រងនោមឱ្យផលិតអរម៉ូនករទីសូល។
- អរម៉ូនកូណាដូស្ទីមុយលីន (FSH និង LH) : ជាអរម៉ូនដែលភ្ញោចក្រពេញភេទ(ពងស្វាសចំពោះមនុស្សប្រុស និងអូវែចំពោះមនុស្សស្រី) ឱ្យបញ្ចេញអរម៉ូនភេទ។
៣.៣ ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត
ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតស្ថិតនៅត្រង់ក ចំពីក្រោមបំពង់សំឡេង និងនៅខាងមុខបំពង់ខ្យល់។
ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតផលិត និងបញ្ចេញអរម៉ូនទីរ៉ុកស៊ីន
និងកាល់ស៊ីតូនីន។
- អរម៉ូនទីរ៉ុកស៊ីនមាននាទីកំណត់អត្រាមេតាបូលីសនៅក្នុងសារពាង្គកាយគឺវាបង្កើនអត្រាមេតាបូលីសប្រូតេអ៊ីន គ្លុយស៊ីត និងខ្លាញ់។
កាលណាកម្រិតទីរ៉ុកស៊ីនច្រើនបណ្ដាលឱ្យមានកំណើនអត្រាដង្ហើមកោសិកា។
- អរម៉ូនកាល់ស៊ីតូនីន តម្រូវកម្រិតកាល់ស្យូមក្នុងឈាមគឺចាប់
Ca2+
ពីឈាមទៅស្តុកទុកក្នុងឆ្អឹង។
អរម៉ូនទីរ៉ុកស៊ីនកើតពីអាស៊ីតអាមីនេ ដោយមានភ្ជាប់អាតូមអ៊ីយ៉ូតចំនួនបួន។ នៅពេលសារពាង្គកាយខ្វះអ៊ីយ៉ូតនាំឱ្យកើតជំងឺពកក
ពីព្រោះទីរ៉ុកស៊ីនមិនអាចផលិតបានដោយគ្មានអ៊ីយ៉ូតទេ
ធ្វើឱ្យក្រពេញអ៊ីប៉ូភីសមុខបញ្ចេញ TSH ភ្ញោចក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតឱ្យផលិតទីរ៉ុកស៊ីន។
ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតឆ្លើយតបដោយបង្កើនទំហំកាន់តែធំបណ្ដាលឱ្យពកក។
បរិមាណទីរ៉ុកស៊ីនតិចពេកនៅពេលពេញវ័យ បណ្តាលឱ្យមានជំងឺមីសឺដែម ដែលមានលក្ខណៈ
មួយចំនួនដូចជាឡើងទម្ងន់ ជ្រុះសក់ ជីពចរលោតយឺត
ហើយសីតុណ្ហភាពសារពាង្គកាយថយចុះ។
បរិមាណទីរ៉ុកស៊ីនច្រើនពេក
ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតរីកធំ ហើយសកម្មខ្លាំង កំណើនសីតុណ្ហភាពសារពាង្គកាយ កំណើនអត្រាចង្វាក់បេះដូង
និងមេតាបូលីស កំណើនសម្ពាធឈាម ស្រកទម្ងន់។ បរិមាណទីរ៉ុកស៊ីនច្រើនពេកបណ្ដាលឱ្យមានជំងឺ បាសឺដូវ។
តំណបត្រឡប់អវិជ្ជមាននៃអរម៉ូនទីរ៉ុកស៊ីន
នៅពេលអ៊ីប៉ូតាឡាមុសដឹងថាកម្រិតទីរ៉ុកស៊ីនក្នុងឈាមចុះទាបវាផលិតអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីតបញ្ចេញ(TRH) ដែលភ្ញោចក្រពេញអ៊ីប៉ូភីសមុខឱ្យបញ្ចេញ TSH។
TSH ភ្ញោចការផលិតទីរ៉ូកស៊ីន។
កំណើនកម្រិត TSH និងទីរ៉ុកស៊ីនបង្អាក់ការផលិត TRH នៃអ៊ីប៉ូតាឡាមុស។កម្រិតនៃការបញ្ចេញទីរ៉ុកស៊ីនក្នុងសារពាង្គកាយ
ត្រួតពិនិត្យដោយតំណបត្រឡប់អវិជ្ជមាន។
+ ចំណាំ (TRH =
Thyroide-releasing
hormone)
៣.៤ ក្រពេញប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីត
ក្រពេញរាងពងក្រពើតូចៗចំនួន 4 ហៅថាក្រពេញប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីតដែលបង្កប់ក្នុងផ្នែកខាងក្រោយនៃក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។
ក្រពេញនេះបញ្ចេញអរម៉ូនប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីត(PTH)។
អរម៉ូនប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីត
មាននាទីបញ្ចេញកាល់ស្យូមពីក្នុងឆ្អឹង និងស្រូប កាល់ស្យូមពីពោះវៀនតូច ទៅក្នុងប្លាស្មានៃឈាម
ដែលធ្វើឱ្យកំហាប់កាល់ស្យូមក្នុងឈាមកើនឡើង។
កង្វះ PTH បណ្ដាលឱ្យកម្រិត Ca2+ ក្នុងឈាមទាប ធ្វើឱ្យសាច់ដុំជាប់ឆ្អឹងប្រែជារួសហួសហេតុ ហើយកន្ត្រាក់យ៉ាងខ្លាំងក្លា។ លក្ខខណ្ឌនេះហៅថា តេតាណូស។
ការបញ្ចេញ
PTH ហួសហេតុបណ្ដាលឱ្យមានការដកយក Ca2+ ពីឆ្អឹង ហើយឆ្អឹងប្រែជាស្រួយងាយបាក់។
អរម៉ូនប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីត(PTH) មានអំពើបង្កើនកម្រិតកាល់ស្យូមក្នុងឈាមតាមរយៈ
-
ការភ្ញោចតម្រងនោមឱ្យបញ្ចេញអ៊ីយ៉ុងផូស្វាត
(PO43-) (នៅពេលដែលកាល់ស្យូម Ca2+ ភ្ជាប់ក្នុងឆ្អឹងក្រោមទម្រង់ជាផូស្វាតទ្រីកាល់ស៊ិច)។
-
ការបញ្ចេញ Ca2+ ឡើងវិញ (បង្កើនអត្រាកាល់ស្យូមឡើងវិញ)។
- ការបញ្ចេញអង់ស៊ីមដែលធ្វើឱ្យជីវជាតិ D សកម្ម ដើម្បីបង្កើនការសម្រូបយក Ca2+ របស់ពោះវៀនតូច។
៣.៥. ក្រពេញលើតម្រងនោម
ក្រពេញលើតម្រងនោមចែកជាពីរផ្នែក : ផ្នែកខាងក្រៅហៅថា ក្រពេញករតិចលើតម្រងនោម និងផ្នែកខាងក្នុងហៅថា ក្រពេញខួរលើតម្រងនោម។
ក.
ក្រពេញខួរលើតម្រងនោម
ក្រពេញខួរលើតម្រងនោមបញ្ចេញអរម៉ូនអេពីណេគ្រីន(ឬអាដ្រេណាលីន)និងណូអេពីណេព្រីន។
- អរម៉ូនអេពីណេព្រីន ឬអាដ្រេណាលីន
បង្កើនអត្រាចង្វាក់បេះដូង
កំណើនកំហាប់គ្លុយកូស
និងអត្រាកំណកឈាមក្នុងសរសៃឈាម
ហើយវាក៏បណ្ដាលឱ្យរន្ធប្រស្រីភ្នែករីកធំ
និងបង្រួមសរសៃឈាមក្រោមស្បែក។ ស្ថិតក្រោមលក្ខខណ្ឌគេចចេញ
និងទប់ទល់ វាធ្វើឱ្យមានកំណើនសម្ពាធឈាម។
- អរម៉ូនណូអេពីណេព្រីន សកម្មភាពក្នុងការដឹកនាំអាំងភ្លុចប្រសាទទៅកោសិកាក្បែរៗវា
និងមានឥទ្ធិពលលើការកន្ត្រាក់រួមតូចនៃសរសៃវ៉ែន។
ខ.
ក្រពេញករតិចលើតម្រងនោម
ក្រពេញករតិចលើតម្រងនោមផលិតអរម៉ូនពីរសំខាន់ជាងគេគឺ ករទីសូល និងអាល់ដូស្តេរ៉ូន។ វាក៏បញ្ចេញអរម៉ូនអង់ដ្រូសែនដែលបង្កជាអរម៉ូនភេទឈ្មោលដែរ
តែក្នុងបរិមាណតិចតួចក្នុងភេទញី។
- អរម៉ូនករទីសូល ជួយជំរុញអ៊ីដ្រូលីសប្រូតេអ៊ីនសាច់ដុំ ឱ្យទៅជាអាស៊ីតអាមីនេ និងទ្រីគ្លីសេរីត(លីពីត) ឱ្យទៅជាអាស៊ីតខ្លាញ់ចូលទៅក្នុងឈាម
បន្ទាប់មកបំប្លែងទៅជាគ្លុយស៊ីត
(បង្កើនកម្រិតគ្លុយកូសក្នុងឈាម)។
- អរម៉ូនអាល់ដូស្តេរ៉ូន តម្រូវកម្រិតអ៊ីយ៉ុងសូដ្យូម
(Na+)
និងអ៊ីយ៉ុងប៉ូតាស្យូម
(K+)
ក្នុងឈាមនៅត្រង់តម្រងនោមដូចជា
ធ្វើឱ្យតម្រងនោមមានជម្រាបចេញនៃសូដ្យូមនិងបញ្ចេញប៉ូតាស្យូម។
ក្រពេញករតិចលើតម្រងនោមបញ្ចេញករទីសូលក្រោមការត្រួតពិនិត្យ
របស់អរម៉ូននៃអ៊ីប៉ូភីសមុខ ACTH (អាដ្រេណូករទីកូត្រូប) ដូចជាអ៊ីប៉ូតាឡាមុសផលិតអរម៉ូនបញ្ចេញ (CRH) ដែលភ្ញោចអ៊ីប៉ូភីសមុខឱ្យបញ្ចេញ
ACTH
ហើយ ACTH ភ្ញោចករតិចលើតម្រងនោមឱ្យ
បញ្ចេញអរម៉ូនករទីសូល។
សង្ខេបដំណើរការបញ្ចេញអរម៉ូនករទីសូល
អ៊ីប៉ូតាឡាមុស " CRH " អ៊ីប៉ូភីស " ACTH " ករតិចលើតម្រងនោម "
ករទីសូល " អ៊ីដ្រូលីសប្រូតេអ៊ីន និងទ្រីគ្លីសេរីត "
អាស៊ីតអាមីនេ
និងអាស៊ីតខ្លាញ់(គ្លីសេរ៉ុល) " បង្កើនកម្រិតគ្លុយកូសសម្រាប់បញ្ចេញថាមពលក្នុងការធ្វើសកម្មភាព។
- ACTH អរម៉ូនអាដ្រេណូករទីកូត្រូប
- CRH (Cortico-releasing hormone) អរម៉ូនបញ្ចេញ។
នៅពេលកម្រិតសូដ្យូមក្នុងឈាមទាប
តម្រងនោមបញ្ចេញរេណាំងដែលជាអង់ស៊ីមផ្លាស់ ប្រូតេអ៊ីនប្លាស្មាអង់ស៊ីយូតង់ស៊ីណូសែនទៅជាអង់ស៊ីមអង់ស៊ីយូតង់ស៊ីន I បន្ទាប់មកក្លាយជាអង់ស៊ីយូតង់ស៊ីន II នៅក្នុងសួត ហើយអង់ស៊ីយូតង់ស៊ីន II ភ្ញោចករតិចលើតម្រងនោមឱ្យបញ្ចេញអាល់ដូស្តេរ៉ូន។ អាល់ដូស្តេរ៉ូនបណ្ដាលឱ្យមានជម្រាបចេញនៃសូដ្យូមពីតម្រងនោមវិញ។
នៅពេលកម្រិតសូដ្យូមក្នុងឈាមខ្ពស់ ទឹកត្រូវបានជ្រាបចេញវិញដែរ ហើយសម្ពាធ
និងមាឌឈាមត្រូវរក្សាលំនឹង។
៣.៦. លំពែង
លំពែងជាសរីរាង្គមួយលូតវែង សណ្តោកទទឹងនៅក្នុងពោះនិងនៅលើពោះវៀនតូច។
លំពែងជាក្រពេញអ៊ិចសូគ្រីន ព្រោះវាបញ្ចេញរសរំលាយអាហារទៅក្នុងបំពង់លំពែង ហើយលំពែងជាក្រពេញអង់ដូគ្រីនក៏ព្រោះតែវាបញ្ចេញអរម៉ូនអាំងស៊ុយលីន
និងគ្លុយកាកុងទៅក្នុងឈាមដោយផ្ទាល់។
កោសិកាមួយក្រុមឈ្មោះថា អ៊ីឡូឡង់សេរ៉ង់ មាននាទីបញ្ចេញអរម៉ូន។ អ៊ីឡូឡង់សេរ៉ង់នីមួយៗកើតពីកោសិកាពីរប្រភេទគឺ : កោសិកាបេតា (β) បញ្ចេញអាំងស៊ុយលីន និងកោសិកាអាល់ហ្វា (α) បញ្ចេញគ្លុយកាកុង។
ក. អាំងស៊ុយលីន
អរម៉ូនអាំងស៊ុយលីនមានឥទ្ធិពលទៅលើមេតាបូលីសគ្លុយកូសគឺនៅពេលគ្លុយកូសក្នុងឈាមឡើងខ្ពស់កោសិកាបេតារបស់លំពែងបានបញ្ចេញអាំងស៊ុយលីន
ហើយអរម៉ូនអាំងស៊ុយលីនភ្ញោចកោសិកាសាច់ដុំឱ្យចាប់គ្លុយកូសប្រើប្រាស់ជាថាមពល
ភ្ញោចកោសិកាថ្លើមឱ្យចាប់យកគ្លុយកូសស្តុកទុកក្រោមទម្រង់ជាគ្លីកូសែន និងគ្លុយកូសលើសក៏ត្រូវបានបម្លែងជាខ្លាញ់
ធ្វើឱ្យគ្លុយកូសក្នុងឈាមថយចុះ។
អរម៉ូនអាំងស៊ុយលីនមាននាទីតម្រូវបន្ថយអត្រាគ្លុយកូសក្នុងឈាម។
ខ. គ្លុយកាកុង
អរម៉ូនគ្លុយកាកុងមានឥទ្ធិពលលើមេតាបូលីសគ្លុយកូសផ្ទុយពីអាំងស៊ុយលីនគឺនៅពេលកម្រិតគ្លុយកូសក្នុងឈាមធ្លាក់ចុះក្រោមកម្រិតមួយកំណត់
កោសិកាអាល់ហ្វារបស់លំពែងត្រូវបានភ្ញោចឱ្យបញ្ចេញគ្លុយកាកុង។ នៅក្នុងថ្លើមគ្លុយកាកុងធ្វើឱ្យគ្លីកូសែនប្លែងជាគ្លុយកូស
បន្ទាប់មកគ្លុយកូសនេះសាយចូលទៅក្នុងចរន្តឈាម តែបើគ្លុយកូសក្នុងថ្លើមបញ្ចេញអស់ហើយនៅតែមិនគ្រប់គ្រាន់នោះគ្លុយកាកុងធ្វើឱ្យអាស៊ីតអាមីនេ
និងអាស៊ីតខ្លាញ់ប្លែងជាគ្លុយកូសដើម្បីផ្គត់ផ្គង់សម្រាប់តម្រូវការថាមពលរបស់សារពាង្គកាយ។
អរម៉ូនគ្លុយកាកុងមាននាទីបង្កើនកម្រិតគ្លុយកូសក្នុងឈាម។
ព័ត៌មានបន្ថែម :
ដំណាក់ទី១ : ក្រោយពេលបរិភោគអាហារគ្លុយកូសចូលទៅក្នុងចរន្តឈាមយ៉ាងរហ័សដែលធ្វើឱ្យកោសិកាមិនអាចចាប់យកវាបានទាន់ពេលដើម្បីប្រើប្រាស់ជាប្រភពថាមពលក្នុងការធ្វើសកម្មភាពផ្សេងៗ។ ដូចនេះកម្រិតគ្លុយកូសកើនឡើងក្នុងឈាម។
ដំណាក់ទី២ : កោសិកាបេតារបស់លំពែង ត្រូវបានភ្ញោចបញ្ចេញអរម៉ូនអាំងស៊ុយលីនទៅក្នុងឈាម។ នៅពេលនេះកោសិកាអាចចាប់យកគ្លុយកូសមកប្រើប្រាស់។
ដំណាក់ទី៣ : កោសិកាសាច់ដុំ ថ្លើម លំពែង និងកោសិកាផ្សេងៗទៀតនៃសារពាង្គកាយប្រើប្រាស់គ្លុយកូសជាប្រភពថាមពល
ឬបំប្លែងវាជាគ្លីកូសែន ហើយស្តុកទុកក្នុងកោសិកាសាច់ដុំ
និងថ្លើម។ ដូចនេះកម្រិតគ្លុយកូសក្នុងឈាមត្រឡប់មកធម្មតាវិញ។
ដំណាក់ទី៤ : នៅចន្លោះពេលអាហារ កម្រិតគ្លុយកូសនៅក្នុងឈាមធ្លាក់ចុះពីកម្រិតធម្មតា។
ដំណាក់ទី៥ : កោសិកាអាល់ហ្វារបស់លំពែងត្រូវបានភ្ញោចឱ្យបញ្ចេញគ្លុយកាកុងទៅក្នុងឈាម។ កោសិកាសាច់ដុំ និងថ្លើមបំប្លែងគ្លីកូសែនទៅជាគ្លុយកូស តែមានតែកោសិកាថ្លើមទេដែលបញ្ចេញគ្លុយកូសទៅក្នុងឈាម។
ដំណាក់ទី ៦ : កម្រិតគ្លុយកូសកើនឡើងវិញក្នុងឈាម ដែលធ្វើឱ្យឈាមមានបរិមាណជាតិស្ករធម្មតាវិញ។
គ. ជំងឺទឹកនោមផ្អែម
នៅពេលអ៊ីឡូឡង់សេរ៉ង់ផលិតអាំងស៊ុយលីនមិនបានគ្រប់គ្រាន់ បរិមាណគ្លុយកូសក្នុងឈាមកើនឡើង ហើយតម្រងនោមមិនអាចធ្វើឱ្យគ្លុយកូសទាំងអស់ជ្រាបចេញវិញបាន។ ដូចនេះគ្លុយកូសលើសត្រូវបានបញ្ចេញទៅក្នុងទឹកនោម។ លក្ខខណ្ឌនេះហៅថា ជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ រោគសញ្ញានៃជំងឺទឹកនោមផ្អែមមាន ការស្រកទម្ងន់ ការស្រេកទឹកយ៉ាងខ្លាំង និងការចុះខ្សោយ ថ្វីបើមានកំណើនចំណង់បរិភោគក៏ដោយ។ ការព្យាបាលដ៏មានប្រសិទ្ធភាពគឺ របបអាហារត្រឹមត្រូវ លេបឱសថទៀងទាត់ និងចាក់អាំងស៊ុយលីនរៀងរាល់ថ្ងៃ ទើបអាចត្រួតពិនិត្យជំងឺបាន។
៣.៧. ក្រពេញភេទ
ក្រពេញភេទមានអូវែ ចំពោះមនុស្សស្រី និងពងស្វាសចំពោះមនុស្សប្រុស។ នាទីសំខាន់របស់ក្រពេញភេទគឺផលិតកាម៉ែតនិងអរម៉ូនភេទជួយក្នុងការលូតលាស់ប្រដាប់បន្តពូជ។ អរម៉ូនដែលបញេ្ជញដោយក្រពេញភេទជាអរម៉ូនស្តេរ៉ូអ៊ីត។
អរម៉ូន LH និង FSH ភ្ញោចការបញ្ចេញអរម៉ូនពីអូវែ និងពងស្វាស។
ក. អូវែ
អូវែជាក្រពេញអង់ដូគ្រីនដែលផលិតអរម៉ូនអឺស្រ្តូសែន និងប្រូសេស្តេរ៉ូន។
អឺស្រ្តូសែន : ត្រូវបានផលិតចេញពីកោសិកានៃផូលីគុលនៃអូវែដោយឆ្លើយតបនឹងការភ្ញោចរបស់ FSH។ វាក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើលក្ខណៈភេទបន្ទាប់របស់មនុស្សស្រីដែរ។
ក្នុងរយៈពេលមានផ្ទៃពោះ សុកជាអ្នកបញ្ចេញអរម៉ូនអឺស្ត្រូសែន។
ប្រូសេស្តេរ៉ូន : ការភ្ញោចរបស់
LH
បណ្តាលឱ្យផូលីគុលដឺក្រាបផ្ទុះបែក និងបញ្ចេញអូវុលមកក្រៅ។ ផូលីគុលផ្ទុះបែកនេះក្លាយជាអង្គលឿងហើយក៏បញេ្ចញអរម៉ូនប្រូសេស្តេរ៉ូននិងអឺស្ត្រូសែនផងដែរ។ ប្រូសេស្តេរ៉ូនថែរក្សាគភ៌ដោយបណ្តាលឱ្យសាច់ដុំស្បូនសម្រាក។ ប្រូសេស្តេរ៉ូនរួមជាមួយអឺស្ត្រូសែនមាននាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការធ្វើនិយ័តកម្មភេទ។
ខ. ពងស្វាស
ពងស្វាសបញ្ចេញអរម៉ូនមនុស្សប្រុសគឺ អង់ដ្រូសែន។ អង់ដ្រូសែនសំខាន់ជាងគេគឺ តេស្តូស្តេរ៉ូន។ FSH ភ្ញោចកោសិកាស៊ែតូលីក្នុងបំពង់សេមីនីភែ ដើម្បីធានាកំណកម៉ែត។
LH ភ្ញោចកោសិកាអាំងស្ទីស្យែលឱ្យបញ្ចេញអរម៉ូនតេស្តូស្តេរ៉ូន។ អរម៉ូននេះធ្វើឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើងនូវលក្ខណៈភេទបន្ទាប់របស់មនុស្សប្រុស
ដូចជា សំឡេងគ្រលរ ដុះពុកចង្កា...។
ព័ត៌មានបន្ថែម : តំណបត្រឡប់អវិជ្ជមានរបស់ក្រពេញភេទមនុស្សប្រុស
អរម៉ូនបញ្ចេញ
(CRH) ដែលបញ្ចេញដោយអ៊ីប៉ូតាឡាមុស ភ្ញោចអ៊ីប៉ូភីសមុខឱ្យបញ្ចេញ FSH និង LH។ FSH ភ្ញោចកោសិកាបន្តពូជនៅក្នុងបំពង់សេមីនីភែក្នុងពងស្វាសឱ្យផលិតកាម៉ែតឈ្មោល និងអរម៉ូនបង្អាក់។ LH ភ្ញោចកោសិកាអាំងទែស្ទីស្យែលក្នុងពងស្វាសឱ្យផលិតអរម៉ូនតេស្តូស្តេរ៉ូន។ នៅពេលកម្រិតអរម៉ូនតេស្តូស្តេរ៉ូនឡើងខ្ពស់ ភ្ញោចអ៊ីប៉ូតាឡាមុសឱ្យបន្ថយការផលិត CRH។
នៅពេលកម្រិត CRH ថយចុះនាំឱ្យការបញ្ចេញ FSH និង LH ក៏ថយចុះដែរ។ កាលណាកម្រិត
FSH
និង LHថយចុះការផលិតកាម៉ែតឈ្មោល និងអរម៉ូនតេស្តូស្តេរ៉ូនក៏ថយចុះដែរ។
ដោយសារកម្រិតអរម៉ូននេះថយចុះ អ៊ីប៉ូតាឡាមុសផលិត
CRH
ជាថ្មី។ តំណបត្រឡប់អវិជ្ជមានបែបនេះរក្សានូវកម្រិតអរម៉ូនតេស្តូស្តេរ៉ូនឱ្យថេរនៅក្នុងឈាម។
៣.៨. ក្រពេញទីមុស
ទីមុសជាក្រពេញដែលស្ថិតនៅផ្នែកខាងលើនៃទ្រូងក្បែរបេះដូង។
ក្រពេញទីមុសផលិតអរម៉ូនទីម៉ូស៊ីន។ ឡាំផូស៊ីតដែលបានឆ្លងកាត់ក្រពេញនេះក្លាយជាឡាំផូស៊ីត
T។ អរម៉ូនទីម៉ូស៊ីនភ្ញោចក្រពេញទឹករងៃ និងសរីរាង្គដ៏ទៃទៀតឱ្យមានលទ្ធភាពផលិតឡាំផូស៊ីត T ថ្មីៗ។
៣.៩. ក្រពះ និងពោះវៀនតូច : កោសិកាពិសេសក្នុងភ្នាសក្រពះ បញ្ចេញអរម៉ូនកាស្រ្ទីនដែលភ្ញោចឱ្យមានរំហូរនៃរសក្រពះ។ កោសិកានៃភ្នាសពោះវៀនតូចផលិតអរម៉ូនសេក្រេទីន ដែលភ្ញោចឱ្យមានរំហូរនៃរសលំពែង។
Post a Comment
Post a Comment